สมาทิยนฺตีติ สมาทานานิ, ตานิ ปน สมาทิยิตฺวา กตานิ โหนฺตีติ อาห ‘‘สมาทิยิตฺวา กตาน’’นฺติฯ กมฺมเมว วา กมฺมสมาทานนฺติ เอเตน ‘‘สมาทาน’’นฺติ สทฺทสฺส อปุพฺพตฺถาภาวํ ทสฺเสติ มุตฺตคตสทฺเท คตสทฺทสฺส วิยฯ คตีติ นิรยาทิคติโยฯ อุปธีติ อตฺตภาโวฯ กาโลติ กมฺมสฺส วิปจฺจนารหกาโลฯ ปโยโคติ วิปากุปฺปตฺติยา ปจฺจยภูตา กิริยาฯ

จตุนฺนํ ฌานานนฺติ ปจฺจนีกชฺฌาปนฏฺเฐน อารมฺมณูปนิชฺฌานฏฺเฐน จ จตุนฺนํ รูปาวจรชฺฌานานํฯ จตุกฺกนเยน เหตํ วุตฺตํฯ อฏฺฐนฺนํ วิโมกฺขานนฺติ ‘‘รูปี รูปานิ ปสฺสตี’’ติอาทีนํ (ม. นิ. 2.248; 3.312; ธ. ส. 248; ปฏิ. ม. 1.209) อฏฺฐนฺนํ วิโมกฺขานํฯ ติณฺณํ สมาธีนนฺติ สวิตกฺกสวิจาราทีนํ ติณฺณํ สมาธีนํฯ นวนฺนํ อนุปุพฺพสมาปตฺตีนนฺติ ปฐมชฺฌานสมาปตฺติอาทีนํ นวนฺนํ อนุปุพฺพสมาปตฺตีนํฯ เอตฺถ จ ปฏิปาฏิยา อฏฺฐนฺนํ สมาธีติปิ นามํ, สมาปตฺตีติปิ จิตฺเตกคฺคตาสพฺภาวโต, นิโรธสมาปตฺติยา ตทภาวโต น สมาธีติ นามํฯ หานภาคิยํ ธมฺมนฺติ อปฺปคุเณหิ ปฐมชฺฌานาทีหิ วุฏฺฐิตสฺส สญฺญามนสิการานํ กามาทิปกฺขนฺทนํฯ วิเสสภาคิยํ ธมฺมนฺติ ปคุเณหิ ปฐมชฺฌานาทีหิ วุฏฺฐิตสฺส สญฺญามนสิการานํ ทุติยชฺฌานาทิปกฺขนฺทนํฯ อิติ สญฺญามนสิการานํ กามาทิทุติยชฺฌานาทิปกฺขนฺทนานิ หานภาคิยวิเสสภาคิยธมฺมาติ ทสฺสิตานิฯ เตหิ ปน ฌานานํ ตํสภาวตา ธมฺมสทฺเทน วุตฺตาฯ ตสฺมาติ วุตฺตเมวตฺถํ เหตุภาเวน ปจฺจามสติฯ โวทานนฺติ ปคุณตาสงฺขาตํ โวทานํฯ ตญฺหิ ปฐมชฺฌานาทีหิ วุฏฺฐหิตฺวา ทุติยชฺฌานาทีนํ อธิคมสฺส ปจฺจยตฺตา ‘‘วุฏฺฐาน’’นฺติ วุตฺตํฯ เย ปน ‘‘นิโรธโต ผลสมาปตฺติยา วุฏฺฐานนฺติ ปาฬิ นตฺถี’’ติ วทนฺติฯ เต ‘‘นิโรธา วุฏฺฐหนฺตสฺส เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ ผลสมาปตฺติยา อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ อิมาย ปาฬิยํ (ปฏฺฐา. 1.1.417) ปฏิเสเธตพฺพาฯ

สีหนาทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มหาวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. เทวตาวคฺโค

1-3. อนาคามิผลสุตฺตาทิวณฺณนา

[65-67] สตฺตมสฺส ปฐมาทีนิ อุตฺตานตฺถานิฯ ตติเย อภิสมาจาเร อุตฺตมสมาจาเร ภวํ อาภิสมาจาริกํ, วตฺตปฺปฏิปตฺติวตฺตํฯ เตนาห ‘‘อุตฺตมสมาจารภูต’’นฺติอาทิฯ เสขปณฺณตฺติสีลนฺติ เสขิยวเสน ปญฺญตฺตสีลํฯ

อนาคามิผลสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4-5. สงฺคณิการามสุตฺตาทิวณฺณนา

[68-69] จตุตฺเถ คเณน สงฺคณํ สโมธานํ คณสงฺคณิกา, สา อารมิตพฺพฏฺเฐน อาราโม เอตสฺสาติ คณสงฺคณิการาโมฯ สงฺคณิกาติ วา สกปริสสโมธานํฯ คโณติ นานาชนสโมธานํฯ เสสเมตฺถ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ ปญฺจมํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

สงฺคณิการามสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. สมาธิสุตฺตวณฺณนา

[70] ฉฏฺเฐ ปฏิปฺปสฺสมฺภนํ ปฏิปฺปสฺสทฺธีติ อตฺถโต เอกนฺติ อาห ‘‘น ปฏิปฺปสฺสทฺธิลทฺเธนาติ กิเลสปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิยา อลทฺเธนา’’ติฯ สุกฺกปกฺเข สนฺเตนาติอาทีสุ องฺคสนฺตตาย อารมฺมณสนฺตตาย สพฺพกิเลสสนฺตตาย จ สนฺเตน, อตปฺปนิยฏฺเฐน ปณีเตน, กิเลสปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิยา ลทฺธตฺตา, กิเลสปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิภาวํ วา ลทฺธตฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธิลทฺเธน, ปสฺสทฺธิกิเลเสน วา อรหตา ลทฺธตฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธิลทฺเธน, เอโกทิภาเวน อธิคตตฺตา เอโกทิภาวาธิคเตนาติ เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ

สมาธิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ